مقدمه
سنگ های ادراری یکی از جمله بیماری های مهم در گوسفندان و بزها می باشند که می توانند موجب کاهش تولید را فراهم آورد. این بیماری در اثر استفاده از جیره های حاوی مقادیر زیادی از کنسانتره در تغذیه بره ها یا بزهای اخته ایجاد می شود. پرورش دهندگان با آگاهی از علائم، اقدامات، و راهکار های مؤثر در پیشگیری از این عارضه می توانند تصمیمات مطلوب و بهینه ای را برای گله خود اتخاذ نمایند.

دلایل بروز سنگ های مجاری ادراری
به طور کلی این عارضه در اثر انسداد مجاری ادراری به واسطه سنگ های موجود در مثانه ایجاد می شود. از آنجایی که اخته سازی منجر به کاهش رشد اندام های تولید مثلی می شود از این رو می توان به این موضوع اشاره نمود که گوسفندان و بزهای اخته شده جوان از نقطه نظر ابتلا به این عارضه استعداد زیادی را از خود نشان می دهند. اما این حین می توان به این موضوع اشاره نمود که این عارضه می تواند در بزهای تر نیز به وقوع بپیوندد.
در اندام تناسلی دام های نر یک انحنایی به شکل s موجود می باشد که خم سیگموئید نامیده می شود. این دسته از سنگ ها به سهولت می توانند در مجاری ادراری کوچک موجود در خم سیگموئید استقرار یابند. در کل این دسته از سنگ ها می توانند به طور کامل مجرای ادراری را مسدود نمایند و این امر به نوبه خود پیامدهایی را به دنبال دارد که از آن جمله می توان به انتهای یا پارگی مثانه اشاره نمود. در اثر ابتلا به این عارضه ناحیه شکمی متورم یا متعهد به نظر می رسد و یک ظاهر آب مانند را از خود ارائه می دهد از این رو این بیماری تحت عنوان آب آوردگی شکم مطرح می شود.

معمولاً این دسته از سنگ ها در اثر استفاده از جیره های دارای یک نسبت نامناسب کلسیم به فسفر در تغذیه گوسفندان و بزهای اخته شده ایجاد می شوند. با این حال بایستی به این مطلب اشاره نمود که رشد و توسعه سنگ های ادراری یک فرآیند چند عاملی می باشد و نوع سنگ یکی از جمله عواملی می باشد که در این امر مشارکت می نماید.

انواع سنگ های موجود در مجاری ادراری
معمولاً در دستگاه ادراری نشخوارکنندگان کوچک چهار نوع سنگ را می توان مشاهده نمود. به طور کلی سنگ های فسفاته و سنگ های حاوی کربنات کلسیم بسیار رایج و متداول هستند اما سنگ های حاوی اگزالات کلسیم و سیلیسی نیز می تواند ایجاد شوند.

سنگ های فسفاته
به طور کلی سنگ های فسفاته تحت عنوان سنگ های استروویت یا فسفات آمونیوم منیزیم مطرح می باشند. این دسته از سنگ های ادراری نرم و کوچک می باشند و در اثر استفاده از جیره های حاوی مقادیر زیادی از کنسانتره در دستگاه ادراری دامها ایجاد می شود. این سنگ های کریستالی به سادگی در سونوگرافی مشاهده نمی شوند و از این جهت با سنگ های بلوری شکل دیگر تفاوت دارند. همچنین بایستی به این مطلب اشاره نمود که این سنگ ها در اثر ازدیاد میزان فسفر موجود در جیره تولید می شوند.

سنگ های حاوی کربنات کلسیم
این دسته از سنگ ها در اثر زیاد بودن میزان کلسیم موجود در جیره تشکیل می شوند. همچنین می توان به این مطلب اشاره نمود که تشکیل این سنگ ها در دامهای تغذیه شده با استفاده از جیره های حاوی مقادیر زیادی از علوفه ناشی از گیاهان خانواده بقولات (همانند یونجه) امری رایج و متداول می باشد.

سنگ های حاوی اگزالات کلسیم
این دسته از سنگ ها در اثر تغذیه دامها از گیاهان حاوی مقادیر زیادی از اگزالات ایجاد می شوند. به طور کلی اگزالات یک ترکیب سمی می باشد که می تواند موجبات ابتلای دام به کمبود کلسیم خون و مرگ و میر را فراهم آورد.

سنگ های سیلیسی
این دسته از سنگ های بلوری در اثر تغذیه دام از گیاهان حاوی مقادیر زیادی از سیلیکات ایجاد می شوند و تولید آن در دامهای موجود در مناطقی با خاک های حاوی مقادیر زیادی از سیلیکات امری رایج و متداول می باشد. افزایش میزان کلسیم و یا کاستی در مقدار فسفر از جمله دلایل اصلی برای تولید این دسته از سنگ ها به شمار می آیند.

درمان
به طور کلی دامهای بیمار را می توان در هنگام بروز درد و ناراحتی در ناحیه شکم و ایجاد اختلال در روند دفع ادرار با استفاده از روش های مبتنی بر جراحی درمان نمود. عدم ارائه درمان پیامدهایی را به دنبال دارد که از آن جمله می توان به پارگی مثانه در درون شکم اشاره نمود و در این حالت این دسته از رویدادها می توانند در روند آب آوردگی شکم مشارکت نمایند. مزید بر آن بایستی به این مطلب اشاره نمود که تشخیص نوع سنگ یکی از جمله عواملی می باشد که می تواند به روند اتخاذ تصمیمات مدیریتی کمک نماید. در این زمان دامپزشک می تواند برخی از روش ها همانند سونوگرافی را مورد استفاده قرار دهد و این امر تنها با هدف مشاهده عامل انسداد در مجاری ادراری به مرحله اجرا در می آید. با این حال در طی روند اجرای سونوگرافی مشاهده سنگ های فسفاته امری پرچالش به شمار می آید. بنابراین پرورش دهندگان با استفاده از اقدامات مبتنی بر پیشگیری می توانند از بروز آب آوردگی شکم در نشخوارکنندگان کوچک ممانعت به عمل آورند.

پیشگیری

• ایجاد تحریک در دامها برای استفاده از آب یکی از جمله اقداماتی می باشد که تنها با هدف افزایش رقت در ادرار و افزایش دفع آن و ممانعت از بروز آب آوردگی در شکم به مرحله اجرا در می آید. بدن دام در اثر استفاده از جیره های حاوی مقادیر زیادی از غلات آب را به شکم پس می نماید و در این حالت میزان ادرار کاهش می یابد. پرورش دهندگان با استفاده از برخی از راهکارها همانند تأمین نمک و استفاده از آن به صورت آزادانه و اختیاری می توانند دامها را برای استفاده از آب تحریک نمایند. تأمین آب تازه و با کیفیت یکی از اقدامات مهم و با اهمیت به شمار می آید.

پرورش دهنده گان با استفاده از برخی از راهکار ها همانند افزودن کلرید آمونیوم به جیره به میزان 0.5 درصد می تواند به برخی از اهداف همانند کاهش خطر ابتلای دامها به سنگ های فسفاته به واسطه اسدار و حذف این دسته از سنگ ها دست یابند. با این حال اگر دامها از اثرات ناشی از سنگ های حاوی کربنات کلسیم رنج می‌برند در این حالت ممکن است کلرید آمونیوم تولید این دسته از سنگ ها را از بین ببرد و این امر به توسعه خود موجبات ایجاد حالت اسیدی و دفع کلسیم اضافی از طریق ادرار را بوجود می‌آورد و می‌تواند احتمال تشکیل سنگ ها را افزایش دهد.

چکیده
پرورش دهنده گان با استفاده از یک روش تغذیه مطلوب و اقدامات بهینه می‌توانند به سهولت از ایجاد سنگ های ادراری در دامها ممانعت به عمل آورند. درصورت بروز این عارضه در گله مشورت با دامپزشک و شناسایی نوع سنگ از جمله اقدامات مهم در زمینه اتخاذ تصمیمات مدیریتی و درمانی به شمار می‌آید.

تأخیر در اجرای اخته سازی دامها یکی از جمله عواملی است که می‌تواند قطر مجرای ادراری را افزایش دهد و در این حالت عبور سنگ ها به سهولت به مرحله اجرا در می‌آید.

پرورش دهنده گان بایستی از برخی از موارد دیگر همانند نسبت کلسیم و فسفر موجود در جیره آگاهی داشته باشند. این نسبت برابر با 2:1 می‌باشد. به طور کلی می‌توان به این مطلب اشاره نمود که سنگ های فسفاته تنها در اثر افزایش مقدار فسفر تولید می‌شوند و این در حالی است که سنگ های حاوی کربنات کلسیم تنها به واسطه ازدیاد مقدار کلسیم بوجود می‌آیند. در نهایت می‌توان به این مطلب اشاره نمود که پرورش دهنده گان به واسطه دسترسی کامل به مواد معدنی و ایجاد توازن در مقدار کنسانتره و علوفه موجود در جیره می‌توانند از بروز آب آوردگی در شکم دامها ممانعت به عمل آورند.